Trong mấy chục
năm qua, chính Mỹ và phương Tây góp phần quyết định lập ra tổ chức thương mại
thế giới (WTO) với những nguyên tắc cơ bản như thương mại không phân biệt đối xử,
tự do hóa thương mại, bảo hộ nền kinh tế quốc gia bằng hàng rào thuế quan, ổn định
trong thương mại, cạnh tranh lành mạnh, nhân nhượng, cam kết… Hiện tại Mỹ và
phương Tây lại muốn cải cách WTO, muốn hạn chế những hành vi thao túng thị trường
không công bằng. Tại sao vậy?
Tiến trình
toàn cầu hóa gắn liền với sự ra đời của WTO do Mỹ và phương Tây vận hành đã trải
qua một quá trình phát triển. Nó đã làm thay đổi bộ mặt hành tinh, làm thay đổi
mang tính cấu trúc mà Mỹ và phương Tây lúc đầu chưa dự kiến tới. Trong đó có sự
trỗi dậy của các thị trường mới nổi như Trung Quốc , Ấn Độ, Braxin, Nam Phi… Họ
cho rằng những thay đổi đó đã làm suy yếu địa vị tuyệt đối của họ nên họ muốn
đơn phương sửa đổi những nguyên tắc thương mại toàn cầu, phủ nhận một số nguyên
tắc của WTO. Đặc biệt Tổng thống Mỹ Donald Trump còn muốn xóa bỏ các hiệp ước
đa phương, thay vào đó là những hiệp ước song phương có lợi cho Mỹ.
Mới đây, Tổng
thống Mỹ phát biểu trước Đại hội đồng Liên Hợp Quốc: “Nước Mỹ đã mở cửa nền
kinh tế lớn nhất hành tinh với rất ít điều kiện đi kèm. Chúng tôi cho phép hàng
hóa nước ngoài từ khắp nơi trên thế giới tự do qua biên giới. Tuy nhiên đổi lại,
các nước khác không cho hàng hóa của chúng tôi được tiếp cận thị trường của họ
một cách công bằng và tương xứng. Tệ hơn, một số nước đã lợi dụng sự mở cửa này
để phá giá hay trợ giá sản phẩm của họ để có được các lợi thế thương mại không
công bằng với Mỹ”. (tôi thấy thực tế có phần đúng là như vậy).
Trong bài
phát biểu trước Đại hội đồng Liên hợp Quốc ông chủ nhà Trắng cho rằng chính
chính sách không công bằng trên đã khiến nước Mỹ thâm hụt thương mại lên tới
800 tủy USD. Và các hoạt động thương mại đã “lấy mất hơn 3 triệu việc làm trong
lĩnh vực sản xuất, gần ¼ trong số đó liên quan đến ngành thép và 600 nhà máy
sau khi Trung Quốc gia nhập WTO. Chúng tôi đã thâm hụt thương mại 13 nghìn tỷ
USD trong hơn hai thập kỷ qua (thống kê này là đúng).
Tổng thống Mỹ
Donald Trump bắt đầu tấn công vào WTO, yêu cầu tổ này phải thay đổi một số quy
tắc đã định hình từ khi nó ra đời. Chẳng hạn như nguyên tắc có đi có lại, cân bằng
cán thương mại giữa các quốc gia, mở cửa hoàn toàn thị trường… Những điều không
những sẽ gây rối loạn trong việc phân công ngành nghề sản xuất theo lợi thế so
sánh đã hình thành tự nhiên trong máy chục năm qua trên phạm vi toàn cầu, mà
còn đem đến nhiều bất định và rủi ro, kể cả về mặt chính trị (đó là điều Mỹ muốn).
Thực tế Tổng
thống Mỹ Donald Trump đã kiên quyết hành động từ khi lên cầm quyền. Ông Trump đã
hủy bỏ Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA), không tham gia Hiệp định đối
tác xuyên Thái Bình Dương, xem xét lại Hiệp định thương mại xuyên Đại Tây Dương.
Mới đây ông Trump đã phát động cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, một đối thủ
đang cạnh tranh ngôi vị bá chủ kinh tế, bằng việc đánh thuế từ 10 đến 25% 250 tỷ
USD hàng hóa nhập khẩu. Nếu Trung Quốc trả đũa ông tiếp tục đánh thuế lên 267 tỷ
USD hàng hóa nhập khẩu còn lại của Trung Quốc vào Mỹ.
Tổng thống
Trump đại diện cho ý chí của nước Mỹ đang quyết tâm viết lại luật chơi mới để nước Mỹ không
tiếp tục thâm hụt thương mại và nợ công khổng lồ. Phải chăng thế giới đang ở
vào đêm trước của một biến động lớn. Xem ra rất có khả năng như vậy. Mục tiêu của
Washington là biến nước Mỹ trở thành một nước xuất siêu thương mại, chí ít cũng
là cân bằng thương mại với các thị trường đang có ưu thế như EU, Trung Quốc,
khôi phục lại vị thế của Mỹ trong ngành chế tạo toàn cầu, bảo đảm nước Mỹ dẫn đầu
toàn diện về kinh tế, quân sự, khoa học kỹ thuật. Chính quyền Mỹ đã và đang vận
dụng sức mạnh tổng hợp quốc gia để loại bỏ bất cứ khả năng nào xuất hiện “kẻ”
thách thức nước Mỹ.
Giới quan sát
quốc tế đang chăm chú theo dõi. Xem ra Tổng thống Trump mặc dù bị không ít quốc
gia phản đối, không ít người Mỹ phản đối, nhưng bước đầu ông ta đã giành được một
số lợi thế. Kinh tế Mỹ tăng trưởng ấn tượng (3,2%, mức cao nhất trong nhiều năm
qua và có thể kéo dài trong những năm tới). Tỷ lệ thất nghiệp thấp nhất trong ba
thập niên trở lại đây. Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ mới bắt đầu tiến triển.
Tổng thống Trump và Chủ tịch Uỷ ban châu Âu đạt được hiệp định mới trên cơ sở
Hiệp định thương mại xuyên Đại Tây Dương ngày 25/7. Hai bên đã tránh một cuộc
chiến mậu dịch, mở ra mối quan hệ mới lớn mạnh hai bên cùng có lợi. Tổng thống Trump
và người đồng cấp Hàn Quốc cũng ký kết Hiệp định thương mại tự do mới Mỹ-Hàn. Theo
dự kiến, Nhật Bản cũng thỏa hiệp sắp ký kết với Mỹ một hiệp định mới…
Một số học giả
Trung Quốc cho rằng Tổng thống Trump đang gây ra một cuộc chiến thương mại toàn
cầu. Điều này sẽ làm thay đổi nhận thức của các nước về trật tự kinh tế thế giới,
về mối quan hệ quốc tế trong thế kỷ 2. Nó sẽ dẫn đến hàng loạt những phản ứng
dây chuyền. Nó có thể làm cho nền kịnh tế thế giới suy thoái bởi chủ nghĩa bảo
hộ giống như cuộc đại suy thoái năm 1929-1933 của thế kỷ trước với bóng dáng của
một cuộc chiến tranh thế giới mới. Tôi không tin những nhận định như vậy. Chỉ
đơn giản là chính quyền Mỹ đang viết lại luật chơi mới trong một hoàn cảnh mới.
Liệu nước Mỹ
có thể vượt qua được thách thức mới, “trở nên vĩ đại trở lại” như đã từng vượt
qua được các thách thức trong lịch sử để trở thành một siêu cường trong thế giới
toàn cầu hóa đầy biến động này?