Trường phổ thông cơ sở ở Mù Cang Chải
Nhóm chúng tôi lần lượt đi đến 3 trường phổ thông cơ sở dân tộc bán trú: Mồ Dề, Dế Xu Phình và La Pán Tẩn thuộc huyện Mù Cang Chải. Mỗi người trong nhóm làm một nhiệm vụ cụ thể. Người thì làm việc với ban giám hiệu, người thì dự giờ, người thì tham gia tổ chức sự kiện giao lưu với học sinh…
Chúng tôi hăm hở theo xe vượt “dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm”. Người sợ độ cao, say xe không dám nhìn những “cồn mây” bên ngoài dù nắng đã ửng hồng. 2 chiếc xe con 4 chỗ ngồi hun hút đưa đón đoàn tới mấy điểm trường cùng một lúc. Mỗi địa điểm cách nhau khoảng 30 km (xe 16 chỗ trở lên không đi được vì đường núi rất hẹp) nên chúng tôi thường phải đi sớm để điểm cuối đến đúng thời gian. Chính vì vậy nhóm ở điểm đầu thường đến sớm khoảng 1,5 giờ. Do điều kiện hoàn cảnh như vậy nên chúng tôi có thời gian làm việc với hiệu trưởng, hiệu phó và tham gia làm nhiều nhiệm vụ khác trong nhóm.
Cả 3 trường phổ thông cơ sở: Mồ Dề, Dế Xu Phình và La Pán Tẩn đều là trường liên cấp, từ lớp 1 đến lớp 9, giống như trường phổ thông cơ sở ở Hà Nội vào những năm 1980. Chúng tôi được biết, theo đề án phát triển giáo dục, phải đến năm 2030 huyện MCC mới tách riêng các cấp học.
Nhà học sinh ở rất xa, cũng như hầu hết các trường trong huyện, cả 3 trường đều tổ chức cho học sinh ở nội trú. Mặc dầu gọi là trường bán trú nhưng các thầy cô ở đây phải chăm sóc học sinh cả ngày lẫn đêm, từ chiều chủ nhật đến chiều thứ sáu. Không có lực lượng quản lý học sinh bán trú ngoài giờ học như ở Hà Nội.
Học sinh dân tộc các trường bán trú trên địa bàn huyện MCC đều được cấp 15 kg gạo và được hưởng 40% tiền trợ cấp theo lương cơ bản của công chức hành chính để ăn uống. Quần áo, giày dép, đồ dùng học tập phần nhiều được các tổ chức từ thiện trên khắp đất nước giúp đỡ. Các em học sinh không phải đóng góp bất kỳ một khoản tiền nào.
Chúng tôi đến thăm nhà nội trú, bếp ăn, khẩu phần ăn của học sinh. Nhìn chung giống như những khu nội trú của học sinh ở dưới xuôi: rộng rãi, đầy đủ tiện nghi. Bữa ăn tuy không bằng học sinh ở Hà Nội nhưng có thịt, trứng, đậu, rau đủ các loại.
Chúng tôi biết ở nhà các em chỉ ăn món ăn truyền thống mèn mén. Đồng bào dân tộc Mông lấy ngô là nguyên liệu chính để làm mèn mén. Ngô được xay tay bằng cối đá thành bột mịn rồi nhào với nước, hấp chín. Sang hơn thì trộn thêm bột gạo nếp, ăn cùng với rau rừng, ớt nướng trộn muối. Học sinh ở dưới xuôi nếu ăn một bữa thì có thể được. Chắc bữa thứ hai thì nuốt không trôi.
Sáng sớm khoảng 6h các em dậy tập thể dục, thể thao, vệ sinh cá nhân, ăn sáng rồi lên lớp. Hết giờ học sáng thì ăn trưa, ngủ trưa. Cuối buổi học chiều ăn tối. 7h30 lên lớp học đến 9h30 về phòng ngủ. Kỷ luật học tập sinh hoạt giống như ở trong quân đội.
Người Mông ở MCC sinh sống rải rác, chênh vênh trên những sườn núi cao. Nhà cửa nhỏ hẹp quây bằng những tấm gỗ ghép. Mái lợp thường là pro xi măng hay tấm tôn trống trải. Mùa đông khí hậu lạnh. Độ dốc núi lớn. Đất trồng trọt canh tác rất hạn chế. Đường xá đi lại cực kỳ khó khăn (chỉ có thể đi bộ). Đa số người Mông nghèo và rất nghèo. Nếu phải đóng góp dù rất nhỏ thì họ cũng cho con nghỉ học.
Học sinh tiểu học ở đây không được học, hoặc học không đầy đủ ngoại ngữ, tin học và sắp tới là STEM. Nguyên nhân là không có giáo viên. Tỉnh Yên Bái có điều giáo viên miền xuôi lên dạy học ở MCC nhưng “thường là mất hút”. Rất ít người trụ lại vùng đất này. Khoảng trống kiến thức so với học sinh miền xuôi là điều đương nhiên.
Tập đoàn EQuest phủ kín ngoại ngữ cho khối 1 và khối 3 toàn huyện trong 5 năm, có thể nói đó là một cố gắng rất lớn, được huyện và ngành giáo dục MCC nhiệt thành tiếp nhận. Nhiều tín hiệu tích cực từ các nhà trường, giáo viên và học sinh. Nhưng khó khăn phía trước còn rất nhiều. Đành rằng có bài giảng số và có giáo viên EQuest dạy trực tuyến, nhưng nhiều giáo viên tiểu học MCC đứng lớp trực tiếp chưa thành thạo công nghệ, chưa nắm được hình thức dạy học kết hợp để “đồng giảng dạy”, không có vốn tiếng Anh cơ bản như giáo viên ở dưới xuôi, không nắm được được các em học sinh phát âm đúng hay sai để chuyển từ từ này sang từ khác… Phòng giáo dục MCC và EQuest đã tiến hành họp để giải quyết bài toán này.
Chúng tôi tin chỉ có chuyển đổi số mới giúp cho MCC nhanh chóng khỏa lấp khoảng trống môn học, khoảng trống kiến thức giữa miền núi và miền xuôi. Khi giáo viên, học sinh MCC sử dụng được bài giảng số tiếng Anh của EQuest thì họ cũng đã bước chân được vào thế giới tài nguyên số các môn học khác; biết sử dụng kho tài nguyên giáo dục mở đẳng cấp của quốc gia và của thế giới trên không gian mạng.
Chúng tôi tranh thủ thời gian đến sớm làm việc với các hiệu trưởng, hiệu phó phụ trách tiểu học, phụ trách THCS của 3 trường, trao đổi về những kiến thức cơ bản chuyển đổi số; số hóa bài dạy, học liệu; triển khai dạy học trực tuyến, dạy học kết hợp; lựa chọn các trang web trong nước và quốc tế. Chúng tôi cùng ban giám hiệu xem lại mục tiêu cụ thể chuyển đổi số mà Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt để tìm cách thực hiện “Đổi mới mạnh mẽ phương thức giáo dục, đưa dạy và học trên môi trường số trở thành hoạt động giáo dục thiết yếu, hàng ngày đối với mỗi nhà giáo, mỗi người học”.
Chúng tôi cùng với ban giám hiệu các nhà trường thực hành trên máy, vào các trang tài nguyên giáo dục mở, vào những bài giảng trực tuyến tiêu biểu, những bài giảng cụ thể từ 5 đến 10 phút của các môn học từ lớp 1 đến lớp 9 trên các trang web. Có hiệu trưởng đã reo lên “Bây giờ thì chúng em không sợ giáo viên người dân tộc ngọng tiếng Việt, cũng như không sợ chất lượng dạy học của giáo viên thấp nữa. Chúng em sẽ hướng dẫn giáo viên sử dụng những bài giảng chất lượng đầy sức hấp dẫn có sẵn trong các trang web như thế này”.
Giải đáp những băn khoăn về việc giáo viên không biết tiếng Anh, chúng tôi nói đã có bài giảng số với phần phát âm chuẩn của người bản ngữ, cùng với những kịch bản chi tiết phối hợp giữa người dạy trực tuyến và dạy trực tiếp tại lớp, chỉ yêu cầu giáo viên nhanh chóng thành thạo công nghệ, nắm chắc kịch bản và “bấm nút chính xác”. Ngoài ra chúng tôi còn giới thiệu về Memrise, một trang web nền tảng học trực tuyến ngôn ngữ Anh, có trụ sở tại Luân Đôn. Memrise cung cấp nội dung nhiều khóa học, nhiều chủ đề, trong đó có phần mềm dạy tiếng Anh miễn phí của người Anh cho người Việt, phần mềm dựa trên những thành tựu khoa học nhận thức mới nhất mà hàng chục triệu người trên thế giới đang sử dụng vô cùng hiệu quả.
Chúng tôi nói với các thầy cô : “Chỉ sợ các thầy cô không quyết tâm. Nếu quyết tâm học, trước khi chúng tôi bàn giao công nghệ, vấn đề tiếng Anh cơ bản của các thầy cô cũng sẽ được giải quyết. Kể cả vấn đề tiếng Anh du lịch ở các homestay tại MCC cho các gia đình và người làm xe ôm mà huyện MCC yêu cầu cũng sẽ được giải quyết”.
Các thầy cô rất phấn khởi, hứa với chúng tôi ra tết sẽ thực hiện các chuyên đề chuyển đổi số. Có vướng mắc gì các thầy cô sẽ trao đổi qua Zoom như thông lệ. Chúng tôi tin các thầy cô sẽ thành công, vì cả 3 trường chúng tôi đến làm việc đều có máy tính, mạng máy tính, loa, projector, một số lớp học có bảng tương tác thông minh (giáo viên đã sử dụng khá thành thạo) và gần như 100% các lớp có màn hình TV lớn.
Để tạo thêm niềm tin, chúng tôi mời các thầy cô rời phòng máy, ra với học sinh trên sân trường, cùng giáo lưu với robot NAO (ở các nước tiên tiến người ta sử dụng robot ở các lớp học mầm non, phổ thông để hỗ trợ việc quản lý, dạy học toán, ngoại ngữ và khoa học). Robot giao lưu với học sinh bằng tiếng Anh, nói chuyện, hỗ trợ học sinh bằng tiếng Anh. Đa số học sinh người Mông đều tự tin, phấn khích hỏi tên, tuổi NAO bằng tiếng Anh, biết ra bài tập để NAO làm các phép tính cộng trừ nhân chia. Các em cùng NAO nhảy các điệu nhảy và hát theo NAO trên sân khấu… Một niềm vui trào dâng, ấm lòng lòng thầy trò ở 3 ngôi trường quanh năm mây phủ trên những dãy núi “ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống”. Hy vọng nơi đây một mùa xuân mới đang về!