Vẻ đẹp triển lãm cây cảnh nghệ thuật Triều Khúc

 Vẻ đẹp triển lãm cây cảnh nghệ thuật Triều Khúc

Để chào mừng ngày thảnh lập Đảng, chào mừng ba ngày hội xuân, ngày 12/2, Câu lạc bộ cây cảnh nghệ thuật Triều Khúc khai mạc Lễ trưng bày cây cảnh nghệ thuật. Về dự lễ khai mạc có đại diện của Trung ương Hội Sinh vật cảnh, đại diên Hội Sinh vật cảnh Hà Nội, đại diện Huyện ủy, Hội đồng Nhân dân huyện Thanh Trì, Đảng ủy, Hội đồng Nhân dân, Uỷ ban Nhân dân xã Tân Triều, cùng một số thành viên câu lạc bộ cây cảnh nghệ thuật các tỉnh, huyện lân cận và đông đảo bà con yêu thích nghệ thuật cây cảnh triều Khúc.

Cảm nhận chung của những người yêu cây cảnh, của các đại biểu, các phóng viên báo đài, các bogger cây cảnh nghệ thuật thì đây là một cuộc triển lãm quy mô hoành tráng, quy tụ gần đầy đủ tác phẩm của các nghệ nhân, các tác giả nổi tiếng của Triều Khúc. Ngoài những tác phẩm nổi tiếng nhiều người biết đến như Khổng tước hạ sơn, Đại thụ lưu quang, Cổ Triều danh tự… còn có nhiều tác phẩm mới ra mắt lần đầu như Lão mai sinh quý tử của nghệ nhân Nguyễn Gia Hiền, Đại cổ làng Triều của Triệu Khắc Thủy, tác phẩm An Lành của Triệu Thế Cường, Mẫu tử tình thâm, Mẫu hiền tử hiếu của Triệu Khắc Hùng, Cửu liên hoa của Giang Nguyên Long, Giao long đẳng vân của nghệ nhân Cao Xuân Đô, Huyền Hữu Duyên của Nguyễn Gia Lâm… Tất cả đều đẹp và rất đẹp, mang phong cách riêng rất đặc trưng của Triều Khúc, không thể lẫn với các tác phẩm bất kỳ ở một cuộc triển lãm cấp quốc gia, cấp tỉnh, huyện nào trong cả nước. Bởi trong số hơn 200 tác phẩm cây cảnh nghệ thuật các loại, chỉ có hơn một chục tác phẩm của các nghệ nhân ở bên ngoài.

Có một số phóng viên, blogger hỏi tôi, cái gì tạo nên phong cách riêng của nghệ thuật cây cảnh Triều Khúc. Thâm chí có người còn gọi là trường phái cây cảnh nghệ thuật Triều Khúc. Tôi không đồng ý với cách gọi này. Nói phong cách riêng Triều Khúc thì còn có thể chấp nhận được.

Tôi cho rằng thế Mai bò, Mẫu tử, một trong những thế cây phổ biến, được các nghệ nhân, các tác giả xưa nay làm nên “thương hiệu” nổi tiếng của Triều Khúc. Chính thế này với thời gian, biến thành thế hai cây, ba cây, đã in đậm dấu ấn ở nhiều tỉnh thành, để lại nhiều cây cảnh nghệ thuật cổ, mỗi cây có giá trị hàng chục tỷ đồng.

Thế Mai bò, Mẫu tử Triều Khúc mang một vẻ đẹp độc đáo và đầy ý nghĩa, thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng và cao quý chung, đồng thời nó cũng mang nét đặc trưng rất riêng của làng Triều Khúc.

Về mặt hình thức: Thế mẫu tử thường được tạo ra từ hai cây, cây lớn tượng trưng cho người mẹ và cây nhỏ tượng trưng cho đứa con. Hai cây được ghép đối nhau tạo nên một tổng thể cân đối và đẹp mắt. Thân cây mẹ to khỏe, sần sùi, thể hiện sự già dặn theo năm tháng như con hạc gương cánh, hồi đầu che chở cho con non. Cây con mọc lên từ thân cây mẹ, vươn lên, nương theo cây mẹ đầy sức sống, tượng trưng cho cuộc sống tiếp nối.

Thân, cành lá của hai cây mẫu, tử được các nghệ nhân Triều Khúc tạo dáng, uốn nắn và cắt tỉa cẩn thận theo một nguyên tắc chặt chẽ giống như bố cục của một bức tranh, niêm luật của một bài thơ, tạo nên những đường nét cương nhu, cứng cáp khỏe khoắn nhưng mềm mại và uyển chuyển. Chẳng hạn như tay Trấn phong khỏe khoắn can trường che chắn nhưng vẫn dịu dàng viên dung bao lấy cây tử. Tay Diều hay tay Nghênh phong mềm mại vươn lên đón sinh khí của đất trời. Tay Hổ ngắn chùn chũn, mập mạp đối xứng với tay Long thon dài mềm mại…

Ngay cả tay, tán, dăm bông cành lá cũng được tạo theo nguyên tắc âm dương tương sinh tương khắc, tương phản nhau nhưng nương tựa vào nhau, hòa hợp với nhau, tạo nên nét cương nhu hài hòa. Các cụ xưa đã mang cả triết lý âm dương ngũ hành vào trong cây thế. Sự cân đối hài hòa phải đạt đến mức tổng thể, trong mối tương quan giữa tổng thể với bộ phận, giữa các bộ với bộ phận của cả cây. Toàn bộ thân, cành, tán phải hài hòa với gốc rễ theo một tỉ lệ nhất định. Và bộ rễ của hai cây mẫu tử được bện chặt vào nhau, tượng trưng cho sự gắn kết bền vững, không phân tán, tách rời.

Về mặt ý nghĩa: Thế Mai bò, Mẫu tử là biểu tượng cho tình mẫu tử thiêng liêng, cao quý và đầy hy sinh. Tình yêu thương của người mẹ dành cho con cái là vô bờ bến; luôn che chở và bảo vệ con trong mọi hoàn cảnh. Hình ảnh cây con vươn lên từ thân cây mẹ tượng trưng cho sự tiếp nối thế hệ, tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở và phát triển của cuộc sống.

Thế mẫu tử còn mang ý nghĩa về sự đoàn kết, gắn bó và yêu thương trong gia đình. Đó chính là ý nghĩa nhân văn trong tiêu chuẩn đánh giá về cây đẹp: Kỳ, cổ, mỹ, văn. Trong đó, tôi cho rằng cái chất văn phải là hồn cốt của cây cảnh nghệ thuật. Độc giả quan tâm có thể tham khảo lời bình của tôi trong các video của Hoàng Lịch Thiệp trên Youtube qua một số tác phẩm tiêu biểu về thế mẫu tử ở triển lãm cây cảnh hội làng Triều Khúc năm 2024.

Với vẻ đẹp độc đáo và ý nghĩa sâu sắc, thế Mai bò, mẫu tử luôn là một lựa chọn hàng đầu cho những người yêu thích nghệ thuật chơi cây cảnh Triều Khúc. Nói như vậy không có nghĩa là các nghệ nhân chỉ bảo thủ với thế cây tủ của mình. Trong quá trình tạo thế cây, các nghệ nhân qua các thế hệ vẫn luôn tự đổi mới. Nhiều nghệ nhân sau này bỏ tay trấn phong, thêm vào tay tế thân, hoặc bỏ dáng mai bò, thân hai cây mang dáng long tựa như cây của xứ Nam. Tiêu biểu trong số xu hướng này là các tác phẩm của Nguyễn Quang Dũng hay tác phẩm Giao long đẳng vân của Cao Xuân Đô, cặp long một trên một dưới bay bổng như đang đùa rỡn dưới trời mây. Một anh bạn họa sỹ đi cùng hỏi tôi: “ Chủ nhân có phải là họa sỹ không mà hình khối, kết cấu vừa bay bổng vừa chặt chẽ như một tác phẩm điêu khắc vậy”…

Có một điều đáng chú ý là các cụ Triều Khúc xưa không làm cây thế huyền, không để lại một tác phẩm thế huyền nổi tiếng nào. Ngày nay có nhiều nghệ nhân, nhiều tác giả đã tập trung khai phá thế này. Nhiều người đã gặt hái được thành công. Tiêu biểu trong số nghệ nhân này có nghệ nhân Vũ Minh Châu, Cao Xuân Đô, Nguyễn Gia Lâm, Nguyễn Huy Đào, Triệu Khắc Huy… với hàng chục tác phẩm thế huyền rất ấn tượng trưng bày trong triển lãm. Tôi đã phân tích tác phẩm Huyền hữu duyên trong một video của Hoàng Lịch Thiệp, độc giả có thể tham khảo thêm trên Youtube.

Vẻ đẹp độc đáo của thế huyền trong nghệ thuật chơi cây cảnh bắt đầu được giới chơi cây cảnh Triều Khúc chú ý. Thế huyền là một trong những thế cây bonsai được yêu thích bởi vẻ đẹp độc đáo, mang đậm tính nghệ thuật và triết lý nhân văn. Nó thể hiện xu hướng hội nhập với nghệ thuật Penjing của Trung Quốc, nghệ thuật Bonsai của Nhật Bản trong lối chơi cây cảnh của người Triều Khúc.

Về hình thức, thế huyền rất uyển chuyển, mềm mại. Thân cây uốn cong như thân rồng, tán lá nhấp nhô buông xuống, tạo cảm giác bồng bềnh như dòng thác đổ hay nhành liễu rủ từ vách đá xuống. Nét đẹp kỳ thú nằm ở sự tương phản, tương phản giữa phần thân già cổ kính, gân guốc, sần sùi khắc khổ uốn cong với tán cây xanh non đầy sức sống hướng lên trời cao, tạo nên sự cân bằng, hài hòa cho tổng thể. Tác phầm Huyền hữu duyên, Long hý thủy cùng hàng chục tác tác phẩm thế huyền đẹp đã thu hút được sự chú ý và tán thưởng của nhiều người.

Về mặt ý nghĩa, hình ảnh cây thế huyền, cây nghiêng đổ, nhưng vẫn vươn lên dù thân mình nghiêng ngả, thể hiện cho ý chí kiên cường, bất khuất trước nghịch cảnh. Thế huyền cũng thể hiện khả năng thích nghi với môi trường sống khắc nghiệt, tượng trưng cho tính linh hoạt, mềm dẻo trong cuộc sống. Tán cây hướng lên thể hiện tinh thần vươn lên, hướng tới những điều tốt đẹp.

Để tạo ra thế huyền đẹp, người nghệ nhân phải có kỹ thuật uốn cây cao, giúp thân cây uốn cong mềm mại một cách tự nhiên. Nghệ nhân phải biết kết hợp hài hòa giữa cây, chậu, đá và phụ kiện phải được lựa chọn và kết hợp hài hòa với nhau để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật hoàn chỉnh tùy theo sự sáng tạo của mỗi nghệ nhân, thể hiện phong cách và cá tính riêng trong qua trình tạo hình.

Tôi được biết trong triển lãm năm sau sẽ có nhiều tác phẩm thế huyền nữa được ra mắt. Bởi vẻ đẹp của thế huyền không chỉ nằm ở hình thức bên ngoài mà còn ở ý nghĩa sâu sắc bên trong. Cây thế huyền là một tác phẩm nghệ thuật, mang lại giá trị thẩm mỹ cao và mang đến nhiều lợi ích về mặt phong thủy cho gia chủ. Trong quá khứ cây thế huyền ở Triều Khúc chưa xứng tầm với các dáng thế khác như Mai bò, mẫu tử, tam đa, ngũ phúc… hy vọng rằng thời gian tới sẽ có một số tác phảm thế huyền để lại dấu ấn trong giới cây cảnh nghệ thuật toàn quốc!

Ấn tượng cuối cùng của tôi trong triển lãm lần này là số lượng trên 100 cây Bosai ở tất cả các dáng thế. Nó thể hiện xu thế chuyển mình trong lối chơi cây cảnh hiện đại, trong thời đại toàn cầu hóa, trong hoàn cảnh đô thị hóa, đất chật người đông.

Một số nghệ nhân và khá nhiều tác giả như Triệu Chi Năng, Triệu Khắc Tiệp, Giang Nguyên Long, Triệu Khắc Huy, Nguyễn Hữu Ninh, Đỗ Thanh Tùng, Nguyễn Huy Thông, Bùi Văn Úy, Triệu Khắc Cường , Nguyễn Duy Nam, Triệu Khắc Chiến, Nguyễn Gia Cường… đã tạo ra nhiều tác phẩm thật sự gây “sốc” cho người xem. Tuy chưa đạt tiêu chuẩn cổ, kỳ, mỹ, văn như các tác phẩm truyền thống lớn nhưng thực sự nhiều cây đã đạt đến mức khá hoàn mỹ theo tiêu chuẩn của cái đẹp hiện đại. Và điều đặc biệt là nó vẫn mang bóng dáng, hồn cốt của phong cách Triều khúc, một tín hiệu đáng mừng về nghệ thuật cây cảnh nghệ thuật hiện đại nối tiếp được truyền thống của người chơi cây cảnh Triều Khúc… Trong số đó có hơn 30 tác phẩm của nhóm Bonsai mini kết hợp tiểu cảnh cực kỳ tinh xảo, có thể để trên tay. Anh bạn thủa thiếu thời Nguyễn Huy Hiền, Chủ nhiệm Câu lạc bộ cây cảnh nghệ thuật đầu tiên của Triều khúc đã nhận xét: “ Một vườn cây, một triển lãm thu nhỏ, có rừng núi, có sông suối, có đồng bằng. Thật tuyệt”…

Để kết thúc bài viết, tôi xin trích một đoạn trong bài phát biểu của mình nhân Lễ khai mạc trưng bày cây cảnh nghệ thuật Triều Khúc: “Triển lãm này không chỉ là nơi giới thiệu những tác phẩm đẹp mắt mà còn là cầu nối giữa quá khứ với hiện tại và tương lai, là thành qủa của ông cha truyền lại cho con cháu. Chúng ta có cơ hội tìm hiểu về kỹ thuật truyền thống, những bí quyết trồng cây cảnh được truyền từ đời này sang đời khác. Chúng ta cũng có cơ hội để tiếp thu những tinh hoa của nghệ thuật cây cảnh Pẹnjing Trung Hoa, nghệ thuật Bonsai Nhật Bản; đồng thời, triển lãm cũng tạo điều kiện để các nghệ nhân trẻ tuổi và những người yêu thích cây cảnh khám phá và thể hiện tài năng sáng tạo của mình.